Bazylika Matki Bożej na Zatybrzu

Fasada Bazyliki Matki Bożej Zatybrzanskiej

(Santa Maria in Trastevere)
Piazza di Santa Maria in Trastevere
Godziny otwarcia: 7.30 - 21.00

Bazylika wznosi się w samym sercu Zatybrza, dzielnicy kochanej przez rzymską młodzież i turystów. Dzwonnica i fasada kościoła dominują nad otoczonym kawiarniami i tawernami placem z osiemnastowieczną fontanną (C. Fontana) po środku. Na fasadzie z XII wieku, ponad dużo późniejszym portykiem widnieją jeszcze resztki oryginalnej mozaiki przedstawiającej ewangeliczne roztropne i nieroztropne dziewice z lampami w dłoniach.

Zatybrzańska bazylika jest prowdopodobnie najstarszym kościołem w Rzymie. Swoją historią sięga III wieku, kiedy to papież Kalikst (217-222) przekonał cesarza Aleksandra Sewera, żeby dawną karczmę przeobrazić w miejsce modlitwy. Tu bowiem, obok domu dla weteranów Taberna Meritoria za czasów Oktawiana Augusta wytrysnęło źródło oleju. To niezwykłe wydarzenie zinterpretowano jako zapowiedź nadejścia Mesjasza - Pomazańca. W IV wieku, kiedy ustały prześladowania chrześcijan, papież Juliusz I w miejscu kaplicy zbudował kościół, który przy okazji przebudowy w XII wieku, poświęcono Matce Bożej.

Trzynawowe wnętrze rozdzielają monolityczne kolumny z granitu, które, podobnie jak architrawy, zostały odzyskane ze starożytnych term Karakalli i świątyni Izydy. Dlatego różnią się między sobą bazami, pięknie rzeźbionymi kapitelami jak i rozmiarami. Renesansowe kasetonowe, złocone sklepienie ozdabia Wniebozięcie Domenichina.
Punktem kulminacyjnym kościoła są mozaiki w apsydzie. Są one pierwszym świadectwem odrodzenia tej sztuki w Rzymie po wiekach upadku. W głównej części apsydy jest przedstawiona koronacja NMP wraz z Synem zasiadającej na tronie w otoczeniu świętych papieży związanych z historią bazyliki - Kaliksta, Juliusza i Innocentego II oraz Kalipodiusza i Korneliusza - świętych męczenników, których szczątki spoczywają w bazylice.

Dolny pas mozaiki stworzył Pietro Cavallini. Ten wielki artysta XIII wieku, odrzekając się od kanonów sztuki bizantyńskiej, przedstawił sceny z życia Maryi jako pełne słodyczy i wdzięku wydarzenia z realnego świata,

Pietro Cavallini, Narodziny Maryi

w naturalnych proporcjach i trójwymiarowej przestrzeni,.

Bazylika Matki Bożej Zatybrzańskiej ma szczególną ważność dla Polaków. Była kościołem tytularnym kardynałów Wyszyńskiego i Glempa, a przede wszystkim, kardynała Stanisława Hozjusza (1504-1579) biskupa warmińskiego, papieskiego legata na Soborze Trydenckim. Umieszczony w głębi prawej nawy grobowiec Hozjusza z popiersiem zmarłego autorstwa Valsoldo stał się modelem dla wielu podobnych grobowców w Polsce. Zacytowano na nim słowa Hozjusza: Nie jest katolikiem, kto nie zgadza się z doktryną Kościoła Rzymskiego.
Zatybrzańska bazylika jest jednym z 44 wielkopostnych kościołów stacyjnych.