Parki

Przeciętny turysta spacerujący po bazaltowych kostkach rzymskiej starówki, pomiędzy marmurowymi fontannami, trawertynowymi fasadami kościołów i ceglanymi budynkami, postrzega Rzym jako miasto kamienne, z rzadka urozmaicone ogrodami na dachach. Tymczasem Rzym jest najbardziej zieloną stolicą Europy. Obszary zieleni zajmują 64% jego powierzchni. Są to tereny o charakterze rolniczym, rezerwaty przyrody, rozległe obszary archeologiczne oraz historyczne parki - tzw. ville.
Renesansowa i barokowa villa to odległa od zgiełku miasta podmiejska posiadłość, złożony, dużych rozmiarów kompleks architektoniczno-parkowy, miejsce gdzie właściciele z przyjaciółmi polowali i urządzali zabawy, gdzie oddawali się rozkoszom intelektualnym i umieszczali swoje kolekcje dzieł sztuki, egzotycznych zwierząt i roślin. Dziś większość villi znajduje się w obrębie miasta, prawie wszystkie są publiczne i łatwo dostępne. Często, jak dawniej, oferują rozrywki kulturalne.

Villa Pamphilj

Casino Bel Respiro

Jest największym (184 ha) parkiem w obrębie miasta. Do dziś zachowuje siedemnastowieczny plan i architekturę pejzażu. Rozciąga się na południowym zboczu wzgórza Janikulum, ponad niegdyś malarycznymi terenami nadtybrzańskimi. Z tego powodu nazywano ją Bel Respiro - miły oddech. Granice parku stanowi starożytna droga Via Aurelia oraz akwedukt Trajana-Pawła V, który zasila w wodę parkowe fontanny i sadzawki. Villa nosi imię rodziny papieża Innocentego X (1644-55), do której należała do 1939 roku. Od roku 1971 jest otwarta dla publiczności. Własnością rodziny Pamphilj pozostaje malownicza dziewiętnastowieczna neogotycka kaplica ogrodowa.
Jak i inne ville tego okresu, Villa Pamphilj stanowiła kompleks złożony z terenów uprawnych, obszarów myśliwskich i różnych typów przypałacowych ogrodów. Te części można wyróżnić i dziś. Całość była rezultatem współpracy rzeźbiarza (A. Algardi) i malarza (G. F. Grimaldi), którzy inspirowani klasycyzującymi pejzażami Pussina, Lorraina i Carracciego, stworzyli daleki od barokowego dramatyzmu, krajobraz złożony z falistej rzeźby terenu, subtelnych przejść pomiędzy różnymi odcieniami zieleni z delikatną grą świateł i cieni. Charakterystyczne piniowe laski zamieniają rozległe łąki urozmaicone wiechami dodanych w XIX wieku palm, kępami wiązów i zimozielonych dębów, które niezauważenie przeobrażają się w nieprzenikniony gąszcz - dawniej królestwo danieli, dziś mnichy nizinnej. Grobowce, sarkofagi, kamienie nagrobne sąsiedniej starożytnej nekropolii antycypują atmosferę romantycznych ogrodów angielskich, z tą różnicą, że tu są autentyczne. Serce Villi stanowi pałac Casino del Bel Respiro (1644-52) pomyślany, na zewnątrz i wewnątrz, jako muzeum. Antyczne rzeźby, płaskorzeźby, popiersia w niszach całkowicie wypełniają fasady. pałac jest jedną z reprezentacyjnych siedzib rządowych.
Park posiada ścieżki zdrowia, tor do jazdy na wrotkach, pole do gry w polo używane jako boisko piłkarskie.
Otwarte: 9.00 - 19.00

Villa Borghese

Ptaszarnia

Kimkolwiek jesteś wchodź i wychodź, kiedy chcesz, tu możesz iść, gdzie chcesz, prosić, o co chcesz. To jest miejsce uczciwych rozrywek stworzone bardziej dla innych niż dla właściciela. Tymi słowami wyrytymi w marmurze od XVII wieku do dziś wita gości villi jej twórca, kardynał Scipione Borghese, bratanek papieża Pawła V (1601-1621). Noszący jego imię park znajduje się w północnej części miasta, tuż za murami aureliańskimi. Zajmuje powierzchnię 80 ha.
Villa Borghese zapoczątkowała nowy typ ogrodów odmienny od wyrafinowanych, ściśle formalnych ogrodów renesansowych, dając miejsce niespodziance i zachwytowi - spektakularnym fontannom, scenograficznym kompozycjom roślinnym i budynkom o pokrytych rzeźbami i sztukateriami fasadach. Był to czas spektaklu. Villa ze swoimi fantazyjnymi budowlami takimi jak Fortezzuola, której w XIX wieku nadano formy gotyckiego zamku (dziś mieści się tam Muzeum P. Canonica), Pałacyk Meridiana z zegarem słonecznym, projektowana przez G. Rainaldiego Ptaszarnia i wspaniałymi fontannami do dziś nie przestała zachwycać. Sam park projektowany przez nadwornych architektów papieża F. Ponzio i G. Vasanzio nie przetrwał w pierwotnej postaci. Dzisiejszy park jest inwencją potomków rodu Borghese, którzy w XVII i XVIII w. wzbogacili go o sztuczne jeziorko z klasycystyczną świątynią Esculapa i niezliczone fontanny w rozmaitych stylach. Zdobią Villę również liczne pomniki wybitnych osobistości - dary od różnych narodów. Dar polski to pomnik H. Sienkiewicza autorstwa Cz. Dźwigaja, który w 2006 roku zastąpił wcześniejsze popiersie pisarza.
Perłą najcenniejszą jest tzw. Casino Nobile, rezydencja kardynała Scipione. Gości ono jedno z najbardziej prestiżowych muzeów Rzymu - Galleria Borghese. Na terenie Villi znajduje się również kilka pomniejszych muzeów i instytucji kulturalnych: Museo Bilotti (sztuka współczesna), Casa del Cinema, goszcząca rozliczne przeglądy filmowe i spotkania a także elżbietański Globe Theatrer proponujący repertuar szekspirowski.

Od początków XX wieku część Villi Borghese zjmuje Bioparco. Jest to zorganizowany zgodnie z ideą Hagenbecka ogród zoologiczny, gdzie klatki i kraty zastępują kanały i fosy.
Dorocznie na Piazza di Siena - wewnętrznym hipodromie Villi odbywają się zawody jeździeckie. Otwarte: zawsze.

Villa Torlonia

Pałacyk Sów

Nowo wzbogacony bankier, dziewiętnastowieczny rzymski Krezus, Giovanni Torlonia i, później, jego syn stworzyli villę, która stanowiła status symbol świeżo upieczonych książąt. W jej inauguracji wziął udział sam papież Grzegorz XVI i król Bawarii Ludwik II. W Villi pracowali najwybitniejsi architekci tego okresu - G. Valadier zrealizował Casino Nobile i pałacyk Książąt. Później zastąpił go G. Jappelli.
Villa Torlonia zajmuje powierzchnię 16 ha. Położona jest w dzielnicy Trieste, przy Via Nomentana, dość daleko od centrum miasta, ale jest z nim dobrze połączona komunikacją miejską.
Północna część parku ma charakter klasycystyczny, południowa zaś jest bardziej urozmaicona i gości m.in. pseudo-średniowieczny pałacyk Sów ze stylizowanymi wieżyczkami, portykami i lożami. Zdobią go majoliki, mozaiki i oryginalne witraże. Znajdują się tam również, na wzór Villi Borghese, sztuczne jeziorko, świątynia Saturna, teatr, fontanny oraz serpentynowe aleje. Eklektyczny charakter całości dopełniają wznoszące się przy głównym pałacu dwa pseudo-egipskie obeliski z różowego granitu. Park jest bogaty w liczne gatunki palm, sosen i kamelii.
W latach 1925-1943 Villę zamieszkiwał Mussolini z rodziną. Wyposażył ją w kino oraz ... bunkier i schron przeciwlotniczy. W pierwszych latach powojennych posiadłość Torlonia została zajęta przez wojska alianckie, co zapoczątkowało okres jej dekadencji, który ciągnął się do końca lat siedemdziesiątych, kiedy Villa została wykupiona przez miasto, odbudowana i przeobrażona w park publiczny.
Na terenie parku, w pałacyku Średniowiecznym mieści się Technotown - ludoteka naukowo-techniczna. Casino Nobile gości kolekcję dzieł Szkoły Rzymskiej (XX w.). Pod Villą natomiast rozciągają się dwupoziomowe katakumby żydowskie (III-IV w.). Otwarte: 9.00 - 19.00

Villa Celimontana

Zakątek parku z fałszywymi ruinami

Villa Celimontana bierze swoją nazwę od wzgórza, na którym jest położona. Celius, jedno ze słynnych siedmiu rzymskich wzgórz, wcześniej zwany Querquetulanus od porastających go dębów (Quercus), swoją nazwę przyjął od Celiusa Vibenny wodza, który w VI w. p.n.e. zdobył Rzym i dał początek panowaniu Etrusków.
Villa jest położona niedaleko Koloseum. Rozciąga się pomiędzy ruinami pałaców cesarskich na Palatynie, akweduktem Nerona i Termami Karakalli w miejscu, gdzie w starożytności znajdowały się koszary straży miejskiej Militia Vigilum oraz bazylika, w której spotykali się adepci kultu Kybele. Sąsiadują z Villą trzy ważne kościoły: Św. Stefana z V wieku, Św. Marii della Navicella z mozaikami z IX wieku oraz kościół św. Jana i Pawła mający w swoich podwałach dom owych świętych tytularnych męczenników. Dość, żeby włączyć wzgórze Celius do programu zwiedzania.
Początki Villi Celimontana sięgają XVI w., kiedy niejaki Ciriaco Mattei powołał ucznia Michała Anioła Giacomo Del Duca do budowy pałacu, w którym umieścił swoją bogatą kolekcję starożytnych cymeliów. Do pałacu przylegał wiszący ogród o kształcie starożytnego cyrku z obeliskiem, z modnym wówczas roślinnym labiryntem i kamienną menażerią, z monumentalnymi schodami, lożami i artystycznymi fontannami.
W XIX w. kilkakrotnie zmieniali się właściciele Villi, zmieniła się także moda i dziś nic nie pozostało z renesansowych ogrodów, a znaczna część zdobiących je rzeźb, odkupiona przez papieża Klemensa XIV, ustanowiła jądro watykańskiego Muzeum Pio-Clementino. Przetrwał pałac - dziś siedziba Włoskiego Towarzystwa Geograficznego. Pozostał również egipski obelisk. Najmniejszy z trzynastu rzymskich obelisków - mierzy zaledwie 2,68 m. Jest złożony z dwóch monolitów: dolna część jest gładka, a górną ozdabiają hieroglify z imieniem faraona Ramzesa II, który w XIII wieku p.n.e. wzniósł go, wraz z obeliskiem stojącym dziś przed Pantoenem, przed świątynią Amona-Ra w Heliopolis. Wieńczy obelisk brązowa kula, w której, jak głosi legenda, znajdują się prochy cesarza Augusta.
Dzisiejszy park ma charakter ogrodu angielskiego z bogatym w różne gatunki cedrów, dębów i cyprysów drzewostanem.
Villa Celimontana słynęła z tego, że stanowiła przystanek na trasie Pielgrzymki do Siedmiu Kościołów zainicjowanej przez św. Filipa Neri (1515-95). Każdy pielgrzym, a bywało ich po kilka tysięcy, otrzymywał od gospodarza porcję chleba, wina, sera i kiełbasy, jajko i dwa jabłka. Przy tej okazji organizowano również koncerty.
W naszych czasach malowniczy park stanowi scenerię dla odbywającego się latem najważniejszego rzymskiego festiwalu jazzowego.
Otwarte: 9.00 - 19.00

Ogrod Botaniczny

Dasyliriony i palmy

Rzymski Ogród Botaniczny swoją historią sięga XIII wieku, kiedy papież Mikołaj III utworzył na Watykanie hortus conclusus, ogród, gdzie uprawiano lecznicze i użyteczne rośliny w celu badania ich właściwości. Hortus Mikołaja III zastąpiły później ogrody o innym charakterze, a jego tradycję naukową kontynuuje dzisiejszy powstały w XVII wieku Ogród Botaniczny Uniwersytetu Rzymskiego "La Sapienza". Jest on położony na nadtybrzańskim zboczu wzgórza Janikulum, w miejscu, gdzie w starożytności znajdowały się ogrody cesarza Gety z dynastii Sewerów (III w.). Ogród jest zasilany w wodę przez biegnący ponad nim akwedukt Trajana-Pawła V. Zajmuje powierzchnię 12 ha., a kolekcja obejmuje około 3000 gatunków roślin.
Główne części Ogrodu:
- las śródziemnomorski - pozostałośc lasu, jaki w przeszłości porastał Janikulum bogaty w różne gatunki dębów;
- las bambusowy - jeden z najbogatszych w Europie;
- kolekcja palm, w której oprócz popularnych w Rzymie Phoenix, Sabal czy Chamaerops znajdują się również prawdziwe rarytasy jak Jubaea Chilensis;
- kolekcja ziół leczniczych i aromatycznych;
- ogród japoński zrealizowany przez światowej sławy architekta pejzażu Kena Nakajimę;
- ogród różany;
- cieplarnia kaktusów i sukulentów, cieplarnia euforbii oraz cieplarnia roślin lasów tropikalnych;
- bank nasion;
Wzbogacają Ogród również elementy architektoniczne - monumentalne schody i fontanny, które pozostały z wchłoniętej przez Ogród siedemnastowiecznej Villi Corsini.

Widok na Koloseum z parkowej alei

Parco del Colle Oppio - na Eskwilinie

Park bierze nazwę od jednego z trzech szczytów Eskwilinu - wzgórza Oppius. Rozciąga się na przestrzeni 11 hektarów w najbogatszej i najważniejszej z punktu widzenia archeologicznego części miasta. Na Eskwilinie Neron zbudował swój Złoty Pałac, Trajan ogromne termy, u stóp Eskwilinu Wespazjan zbudował Koloseum. Ich ruiny należą do głównych atrakcji parku. W średniowieczu wzgórze zostało opuszczone i miejsce wspaniałych budowli zajęły ogródki. W latach siedemdziesiątych XIX stulecia, po zjednoczeniu Włoch i przeniesieniu stolicy do Rzymu powstał plan przeobrażenia tych terenów w park publiczny zrealizowany dopiero w epoce faszystowskiej - Mussolini chciał symbolicznie zwrócić rzymianom ich miasto w postaci parków i wielką historię w postaci ruin monumentalnych budowli imperialnych.
Plan parku wyznaczają dwie panoramiczne aleje, z których roztaczają się spektakularne widoki.
Szatę roślinną stanowi udane połączenie roślin typowo śródziemnomorskich, jak pinie, cyprysy i oleandry z charakterystycznymi dla włoskich ogrodów pejzażowych egzotycznymi palmami oraz typowymi dla ogrodów starożytności mirtami, wawrzynami i różami.
Całość ożywiają wykorzystujące naturalną pochyłość wzgórza sztuczne kaskady i nimfea.
Otwarte: 9.00 - 21.00